ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ (II)

Ο κυκλικός χαρακτήρας της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Οι κεφαλαιοκρατικές κρίσεις υπερπαραγωγής επαναλαμβάνονται κατά ορισμένα χρονικά διαστήματα κάθε 8-12 χρόνια. Το αναπόφευκτο των κρίσεων καθορίζεται από τους γενικούς οικονομικούς νόμους του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής που δρουν σ’ όλες τις χώρες που ακολουθούν τον κεφαλαιοκρατικό δρόμο ανάπτυξης. Ταυτόχρονα η πορεία κάθε κρίσης , ο μορφές εκδήλωσης και οι ιδιομορφίες της εξαρτιέται επίσης από συγκεκριμένες συνθήκες ανάπτυξης της μιας ή της άλλης χώρας.

   Μερικότερες κρίσεις υπερπαραγωγής, που έπλητταν μεμονωμένους κλάδους της βιομηχανίας, είχαν παρουσιαστεί στην Αγγλία από τα τέλη ακόμα του XVIII και τις αρχές του XIX αιώνα. Η πρώτη βιομηχανική κρίση που αγκάλιασε την οικονομία της χώρας στο σύνολό της, ξέσπασε στην Αγγλία το 1825. Το 1836 η κρίση άρχισε στην Αγγλία και επεκτάθηκε στις ΗΠΑ. Η κρίση του 1847-1848 που αγκάλιασε την Αγγλία, μια σειρά χώρες της Ευρωπαϊκής ηπείρου και τις ΗΠΑ, ήταν κιόλας στην ουσία της μια παγκόσμια κρίση. Η κρίση του 1857 έπληξε τις κυριότερες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Την κρίση αυτή την ακολούθησαν οι κρίσεις του 1866, του 1873, του 1882 και του 1890. Η πιο βαθιά απ’ αυτές ήταν η κρίση του 1873 που σήμαινε την αρχή του περάσματος από τον προμονοπωλιακό καπιταλισμό στο μονοπωλιακό. Στον XX αιώνα κρίσεις παρουσιάστηκαν στα 1900-1903( η κρίση αυτή άρχισε στην Ρωσία, όπου οι συνέπειες της ήταν πολύ μεγαλύτερες απ’ οποιαδήποτε άλλη χώρα), στα 1907, στα 1920-1921, στα 1929-1933, στα 1937-1938, ύστερα από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στις ΗΠΑ στα 1948-1949 και στα 1953-1954. Στα τέλη του 1957 στις ΗΠΑ άρχισε μια νέα κρίση.

      Η περίοδος από την αρχή μιας κρίσης ως την αρχή της επόμενης κρίσης ονομάζεται κύκλος. Ο κύκλος αποτελείται από τέσσερις φάσεις. Κρίση, ύφεση, άνθηση, άνοδο. Η βασική φάση του κύκλου είναι η κρίση, που αποτελεί την αφετηρία του κύκλου.

      Κρίση είναι η φάση του κύκλου, όπου η αντίθεση ανάμεσα στην αύξηση των παραγωγικών δυνατοτήτων και στον σχετικό περιορισμό της αγοραστικής δύναμης εκδηλώνεται με ραγδαία και καταστροφική μορφή. Σ’ αυτή τη φάση του κύκλου παρουσιάζεται υπερπαραγωγή εμπορευμάτων που δεν μπορούν να πουληθούν, γίνεται απότομη πτώση τιμών. Η μεγάλη έλλειψη μέσων πληρωμής συνοδεύεται από χρηματιστηριακό κραχ, που προκαλεί μαζικές χρεοκοπίες. Όλα αυτά οδηγούν στον απότομο περιορισμό της παραγωγής, στην αύξηση της ανεργίας, στην πτώση του μισθού εργασίας. Η υποτίμηση των εμπορευμάτων, η ανεργία, η άμεση καταστροφή μηχανών, εγκαταστάσεων και ολόκληρων επιχειρήσεων σημαίνουν τεράστια καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας. Με την καταστροφή και τον αφανισμό πλήθους επιχειρήσεων, με την καταστροφή ενός μέρους των παραγωγικών δυνάμεων η κρίση προσαρμόζει βίαια και σε μικρό χρονικό διάστημα  τις διαστάσεις της παραγωγής στις διαστάσεις της απορροφητικής ικανότητας της αγοράς. <<Οι  κρίσεις αποτελούν πάντα μια προσωρινή βίαιη εξομάλυνση των αντιθέσεων που υπάρχουν, βίαιες εκρήξεις, που για μια στιγμή αποκαθιστούν τη διαταραγμένη ισορροπία    Κ.Μάρξ>>

      Ύφεση είναι η φάση του κύκλου που ακολουθεί άμεσα την κρίση.Τη φάση αυτή του κύκλου την χαρακτηρίζει το γεγονός ότι η βιομηχανική παραγωγή βρίσκεται σε κατάσταση στασιμότητας, ο τιμές των εμπορευμάτων είναι χαμηλές, το εμπόριο διεξάγεται χαλαρά και υπάρχει άφθονο ελεύθερο χρηματικό κεφάλαιο. Στην περίοδο της ύφεσης δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την κατοπινή αναζωογόνηση και άνοδο. Τα συσσωρευμένα αποθέματα εμπορευμάτων εν μέρει καταστρέφονται και εν μέρει ξεπουλιούνται σε χαμηλές τιμές. Οι κεφαλαιοκράτες προσπαθούν να βρουν διέξοδο από την κατάσταση στασιμότητας της παραγωγής με την ελάττωση των εξόδων παραγωγής. Τον σκοπό αυτό τον πετυχαίνουν, πρώτον, εντείνοντας με κάθε τρόπο την εκμετάλλευση των εργατών, ελαττώνοντας το μισθό εργασίας και ανεβάζοντας την εντατικότητα της εργασίας, δεύτερο, επανεξοπλίζοντας  τις επιχειρήσεις, ανανεώνοντας το πάγιο το πάγιο κεφάλαιο, εισάγοντας τεχνικές τελειοποίησης που σκοπό έχουν να κάνουν την επιχείρηση επικερδή ακόμα και με τις χαμηλές τιμές που έχουν διαμορφωθεί λόγω κρίσης. Η ανανέωση του πάγιου κεφαλαίου δίνει ώθηση στην αύξηση της παραγωγής σε μια σειρά από κλάδους. Οι επιχειρήσεις που παράγουν τεχνικό εξοπλισμό παίρνουν παραγγελίες και με τη σειρά τους παρουσιάζουν ζήτηση σε λογής-λογής πρώτες  ύλες και υλικά. Έτσι αρχίζει η έξοδος από την ύφεση και συντελείται το πέρασμα στην αναζωογόνηση.

    Αναζωογόνηση είναι η φάση του κύκλου, που στη διάρκειά της  οι επιχειρήσεις συνέρχονται από τους κλονισμούς και οι κεφαλαιοκράτες καταπιάνονται με τη διεύρυνση της παραγωγής. Σιγά σιγά το επίπεδο της παραγωγής φτάνει τις προηγούμενες διαστάσεις, οι τιμές ανεβαίνουν, τα κέρδη αυξάνουν. Η αναζωογόνηση μετατρέπεται σε άνοδο.

    Άνοδος  είναι η φάση του κύκλου, που στη διάρκεια της η παραγωγή ξεπερνά το ανώτερο σημείο που είχε φτάσει στον προηγούμενο κύκλο, στις παραμονές της κρίσης. Τον καιρό της ανόδου κτίζονται νέες βιομηχανικές επιχειρήσεις, κατασκευάζονται νέες σιδηροδρομικές γραμμές κτλ. Οι τιμές αυξάνουν, οι έμποροι επιδιώκουν να αγοράζουν όσο τα δυνατόν περισσότερα εμπορεύματα υπολογίζοντας σε παραπέρα ύψωση των τιμών, και έτσι σπρώχνουν τους βιομηχάνους σε ακόμα μεγαλύτερη διεύρυνση της παραγωγής. Οι τράπεζες παρέχουν με προθυμία δάνεια στους βιομηχάνους και τους εμπόρους. Όλα αυτά δίνουν τη δυνατότητα να διευρυνθούν οι διαστάσεις της παραγωγής και του εμπορίου πολύ πέρα από τα πλαίσια της απορροφητικής ικανότητας της αγοράς.  Έτσι δημιουργούνται οι όροι για την επόμενη κρίση υπερπαραγωγής.

     Πριν ξεσπάσει η κρίση, η παραγωγή φτάνει το πιο υψηλό επίπεδο, οι δυνατότητες όμως πώλησης φαίνονται ακόμα μεγαλύτερες. Υπερπαραγωγή υπάρχει ήδη, αλλά σε λανθάνουσα μορφή. Η κερδοσκοπία παραφουσκώνει τις τιμές και διογκώνει τη ζήτηση εμπορευμάτων. Τα περισσεύματα των εμπορευμάτων συσσωρεύονται. Οι πιστώσεις κρύβουν σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό την υπερπαραγωγή: Οι τράπεζες εξακολουθούν να πιστώνουν την βιομηχανία και το εμπόριο, συντηρώντας τεχνητά τη διεύρυνση της παραγωγής. Όταν η υπερπαραγωγή φτάσει στον ανώτατο βαθμό, ξεσπά η κρίση. Μετά επαναλαμβάνεται όλος ο κύκλος.

     Η κυκλική πορεία της κεφαλαιοκρατικής αναπαραγωγής βρίσκει τη συγκεκριμένη αντανάκλαση της στην οικονομική συγκυρία.

Πηγή: Πολιτική οικονομία Ακαδημία επιστημών Ε.Σ.Σ.Δ.